Op 21 maart kwamen ambtenaren bijeen op de VDNA-conferentie over ambtelijk vakmanschap, met Chris van Dam als spreker. Van Dam, voormalig voorzitter van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag, nam ons mee in de lessen uit zijn rapport Minder beloven, meer doen. Het was een confronterende maar broodnodige spiegel: waar staan we als ambtenarij, en wat vraagt dit vakmanschap vandaag de dag?
Van Dam bracht verhalen van slachtoffers én ambtenaren – beide groepen getekend door het systeem. Niet om met de vinger te wijzen, maar om zichtbaar te maken hoe diep de cultuur van controle, hardvochtigheid en systeemdruk heeft ingegrepen. Ook uitvoerende ambtenaren zijn beschadigd, soms zelfs gestigmatiseerd voor de rest van hun carrière.
Zijn boodschap was helder: ambtelijk vakmanschap vraagt meer dan het volgen van regels. Het vereist individuele ethiek, moed en betrokkenheid. “Je bent een stem in het geheel, maar onderschat niet je eigen rol richting de burger,” aldus Van Dam. Hij riep ambtenaren op om hun eigen morele kompas te gebruiken en niet te schuilen achter structuren.
Van binnenuit veranderen
Er ligt volgens Van Dam een belangrijke verantwoordelijkheid bij elke ambtenaar om het contact met de werkelijkheid actief op te zoeken. “Ga op pad, praat met gewone mensen, leer van de uitvoering.” Zijn suggestie? Reserveer structureel 4 tot 8 uur per maand om in gesprek te gaan – met burgers, met uitvoeringscollega’s, buiten je eigen directie. Want van desktopstudies alleen verandert de praktijk niet.
Ook voor jonge ambtenaren ziet hij een sleutelrol: betrek hen tijdig bij veranderingen, voordat ook zij opgaan in de bestaande cultuur. Dat vraagt van leidinggevenden en beleidsschrijvers om openheid, ruimte voor reflectie én dialoog met de uitvoering.
Meer luisteren, minder afvinken
De conferentie maakte duidelijk dat het niet alleen gaat om structuren en systemen, maar vooral om cultuur. Een cultuur waarin deadlines de dialoog verdringen, waarin ongewenste signalen blijven steken in de “bontkraag” van het departement, en waarin politieke terugkoppeling vrijwel onmogelijk is geworden. Dat moet anders – en dat kan ook.
De vakvereniging kan en wil daarin een rol spelen. Niet als tegenmacht, maar als plek voor tegenstem en steun. Voor ethische reflectie, voor vakmanschap, voor morele betrokkenheid. Want ambtenarenwerk is mensenwerk. En dat vraagt om meer dan afvinken.
